Na vrhu Sv. Vid se nalazi crkva Sv. Vida i ostaci ilirske gradine.

Neposredno ispod završne strmine po kojoj se izbija na zaravan Grada treba postaviti tablu s tlocrtom ilirske gradine, te s kratkim objašnjenjem:

Važnost ovom prostoru daje i smještaj ilirske gradine (na platou uz crkvicu Svetog Križa) čije je postojanje potvrđeno, ali ne i arheološki istraženo.

U blizini su bile ilirske gradine ciji su se stanovnici spustili s brijega uz cestu i tu formirali naselje.

Od davnine je bilo važno trgovačko i prometno raskrižje, o čemu svjedoči željeznička stanica Sveti Kuzam na pruzi Rijeka - Zagreb, sačuvani portal kuće carinika iz doba Rimskog carstva, kao i obližnji ostatci ilirske gradine.

Najstarija nalazišta na otoku su Bandira, Gradina na sjeveru otoka i ostaci gradinskih naselja na brežuljku Sveti Juraj gdje su ostaci ilirske gradine i temelji jednobrodne predromaničke crkvice.

Oni se ovdje podižu, otprilike kada i ilirske gradine (utvrde), od srednjeg ili kasnog bakrenog doba (od oko 1600. godine p. n. e.) do kraja željeznog doba, odnosno do rimske prevlasti na tlu današnje Hrvatske.

Nastao je nasuprot temelja ilirske gradine, a mogao je primiti 4000 - 6000 vojnika.

Rimljani su bili podigli logor na mjestu nekadašnje ilirske gradine, na sjeveroistočnom dijelu visoravni koja se uzdiže iznad desne obale rijeke Cetine (Hyppus).

U njenoj blizini vidljivi su ostaci ilirske gradine.

Cijelo je područje pokriveno gustom mrežom izletničkih staza što se protežu uz obale Malog i Velikog jezera, duž brdskih visova što nose ilirske gradine stjenovitih obala otvorenih prema pučini, kroz plodne šumske pejzaže alepskog bora i hrasta crnike.

Nastao je na mjestu prapov. ilirske gradine (brončanodobni nalazi, nekropola sa 172 grobne žare u polju podno grada, otkopao je 1883. A.

Oni se podižu otprilike kada i ilirske gradine (utvrde), od srednjeg ili kasnog bakrenog doba (od oko 1600. pr.

O dalekoj prošlosti Vrgorca svjedoče brojne ilirske gradine te mnogobrojni arheološki nalazi kao što su oružje, novac i nakit.

Na njemu se nalaze ostaci ilirske gradine, naselja koje je postojalo prije tri tisuće godina.

S lijeve strane Vele staze poglede su nam konstantno mamile litice Velikog Koštila, s ostacima ilirske gradine, gdje se danas gnijezde škanjci mišari, ali mi tog dana nismo imali sreće da ih ugledamo.

Ilirske gradine: na lokalitetima Pedinka, Kravljak, Stranžica.

Iznad naselja su ostaci ilirske gradine i srednjovjekovne kule.

Svjedoče nam to razrušene kamene ilirske gradine i gomile, rimski sarkofazi, nekropole, natpisi u kamenu, ostaci crkve zvane Rotonda u blizini naselja Ošlje, srednjovjekovni nadgrobni spomenici-stečci, brojni natpisi uklesani u kamenu,

Na vrhu se nalazi crkvica koja je vjerojatno sagrađena prije 10. stoljeća kamenom građom s obližnje ilirske gradine.

Prema Katićevim riječima teren ispod palače Vlahović dao je nove odgovore o nastanku kasnoantičkog grada na Jadranu iz 4. i 5. stoljeća: pri kopanju podrumske etaže arheolozi su u palači Vlahović i oko nje pronašli u slojevima debelima 2 - 4 m ne samo potvrdu za rimski nego i grčki sloj iz 3. i 4. stoljeća prije naše ere, kao i dokaze o prethistorijskom sloju ilirske gradine na Hvaru iz željeznog doba.

U 7. stoljeću pred navalom Slavena i Avara stanovnici napuštaju Epidaurus i povlače se na stare ilirske gradine u današnjoj Župi Dubrovačkoj te podno brda Srđ gdje osnivaju novo naselje Ragusa, današnji Dubrovnik.

Odnosi se na: arheološke spomenike u Polačama, starokršćansku crkvu u Polačama, hidroarheološka nalazišta u podmorju sjeverozapadnog dijela otoka, srednjovjekovna arhitektura crkve i samostana Sv. Marije, ilirske gradine Veli Gradac, Mali Gradac i Montokuc, te na tradicijsku arhitekturu naselja (npr.

Na pradavno pred romansko doba, možda ilirsko ili liburnijsko podsjeća toponim Kras, a o prisustvu Ilira na ovim prostorima govore ostaci ilirske gradine u blizini Krasa.

Otok Vir naseljen je od prapovijesnog doba - ilirske gradine.

Crkva, ostaci ilirske gradine, lokva, krajolik i pogled na Velebit i Kvarnerić razlozi su zbog kojih se ljeti mnogi turisti penju na vrh Sv. Vid.

Pretpovijesne ilirske gradine i gomile, rimske potopljene luke, grčke amfore, predromaničke crkvice, glagoljaški samostani, zmajeve špilje, ranokršćanske bazilike, predhrvatske bunje, renesansni kašteli, ribarske bracere, kamen temeljac Dioklecijanove palače, kamen zaglavni Bijele kuće (u Washingtonu), nedavno otkrivene bosanske piramide (od bračkog kamena), hotelski kompleksi, apartmanska naselja izblijedjet će u svom autentičnom bračkom značaju i ostat će samo ono, uistinu, autentično: frigadina (juha s janjećom jetricom), hrapaćuša (kolač od oraha), vino, ulje, sir, janjetina i vitalac (janjeća iznutrica omotana trbušnom maramicom i crijevima) koji istrgnut iz povijesne smočnice zaborava i dalje, poput delicijskog barjaka, vijori na vrhu prehrambenog lanca

Razvio se na mjestu prapovijesne ilirske gradine, čuvene nekropole koju je otkopao A.

Drenin je najviši vrh primorskog bila iznad Crikvenice (380 m) s tragovima ilirske gradine.

Koncentrirani arheološki nalazi iz prethistorije, antike i ranoga srednjega vijeka koje prostorno zaokružuju dvije arheološke zone, uvjetno nazvane zona Verige (uključuje antički kompleks uz uvalu Verige, lokalitet Gradina gradinsko naselje s kompleksom ilirskoga i rimskog bunara, lokalitet »Povrtnjak«, neistraženi brežuljak Mrtvi vrh (Moribon) i neki manji lokaliteti, morska zona od Rta Kosirić do Rta Mrtvi vrh) i zona Kastrum (uključuje bizantski Kastrum, ostatke crkve Sv. Marije i benediktinskog samostana, ostatke crkve Sv. Petra, ilirske gradine Petrovac i Antunovac, prethistorijsko naselje Gromače, područje rimskih i mletačkih solana, područje ranosrednjovjekovnih groblja).